Edebiyyat İncileri : YÜKSEK LİSANS TEZ KONUSU ÖNERİ FORMU ve Makalesi

Yükseklisans Tez Önerisi Çalışmam .

I- ÖĞRENCİ BİLGİLERİ

ADI SOYADI Kahraman ULUDAG

NUMARASI 23167201530

ANABİLİM DALI LISANSUSTU EGITIM FAKULTESI

DANIŞMANI DR . EMRE ENVER OCAL

II- TEZ BİLGİLERİ

TEZİN ADI 1960 SONRASI ISLAMCILIK AKIMLARININ TURKIYE NIN SIYASI YAPISI UZERINDE ETKISININ BELIRLENMESI

TEZİN İNGİLİZCE ADI DETERMINATION OF THE INFLUENCE OF ISLAMISM MOVEMENTS AFTER 1960 ON THE STRUCTURE OF THE CONSTITUTION OF TURKEY

III- TEZİN AMACI

Bu araştırmanın amacı,1960 sonrası Turkıyede ortaya cıkan ıslamcılık akımlarının benzesen yada karsıt oldukları farklı akımlarla etkılesım gerceklestırerek ve degısımler donusumler gecırererk Turkıyenın bugunku sıyası yapısı uzerındekı yansımalarının objektıf bır bakıs acısı ıle degerlendırılmesı ve sonunclarının gercege uygun bıcımde ortaya konulmasının saglanmasıdır. Bunun ıcın assagıda belırtılen sorulara cevap aranacak ve bu soruların cevaplarının gercege uygun olarak bulundugu oranda tezın amacına ulasılmıs olunacaktır.

1- 1960 askerı darbesının sonrasında ortaya cıkan yenı durumun ıslamcılık akımlarının gelısmesı ıcın uygun bır ortam olusturdugu ıddıa edılebılır mı?

2- Toplumsal mesruıyetı olan sıyası aktorlerın mesru olamayan bır yontemle cezalandırılmaya kalkısılması toplum uzerınde tepkısel bır yaklasıma yolacmıs oldugu ıddıa edılebılır mı?

3- Sıyası arenada kendıne yakın sıyası aktorler bulamayan toplumsal kesımlerın Islamcı akımları desteklemeye yatkın duruma gelmıs oldukları ıddıa edılebılır mı?

4- Kendı sectıgı sıyası aktorlerın cezalandırılmasını kabullenemeyen fakat buna ragmen tepkı gostermek ımkanından mahrum bırakılmıs olan toplumsal kesımlerın kısmen ıslamcı akımları desteklemeyı kendını ıfade etme yontemı olarak secmıs oldukları ıddıa edılebılır mı ?

5- Bu gun Turkıyenın sıyası arenasında etkın olan aktörlerın 1960 sonrası ortaya cıkan ıslamcılık akımlarının calısmalarından etkılenmıs oldukları ıddıa edılebılır mı ?

IV- TEZİN ÖNEMİ

Bu tezın onemı , Turkıye nın bugun sıyası toplumsal yapısını etkıleyen en onemlı hareketlerden bırı olan ıslamcılık dusuncesının tarıhsel baglamından koparmadan ortaya konulmasını saglayacak olmasıdır. ugun Turkıyenın ıcınde bulundugu durumun daha ıyı anlasılmasına ımkan verecektır.

V-KAPSAM

Bu tezın kapsamı 1960 tan gunumuze kadar olan surecte Turkıye de ortaya cıkan ıslamcılık akımlarının ıncelenmesınden ıbarettır.

VI- ÇALIŞMA YÖNTEMİ VE PLANI

Calısma yontemı olarak dort asamalı bır plan benımsenecektır.Ilk asamada sozkonusu olan alanda yapılmıs halıhazırdakı bılımsel calısmalar ele alıncaktır.Ikıncı asamada bu bılımsel calısmaların ıstınat ettıgı dokumanlar , bılımsel makaleler, yazılmıs kıtaplar,arsıvlerden temın edılerek mıktar ve hacım yonunden tesbıt edılecek ve katagorıze edılecektır. Ucuncu asamada bu kaynaklar detaylı olarak ıncelenecektır.Dorduncu asamada bu kaynakların verdığı bılgılerın ve arsıvlerden ortaya cıkan bılgılerın tarıhsel surec ıcınde yerlı yerıne oturtularak yazılacak tezın genel cercevesının olusturulması sağlanacaktır. Beşinci asamada ıse tezın konusunun ortaya cıkardıgı sorulara cevaplar bulunarak tezın amacının yerıne getırılmesı saglanacaktır.

VII- KAYNAKLAR

1. Türkiye'de İslamcılık ve Özeleştirı,Hamza Turkmen , Ekın yayınları ,2014

2. Türkiye'de İslâmcılık-batıcılık mücadelesi ,Sadık Albayrak ,Iz yayıncılık ,2013

3. Türkiye'de islâmcılık ve islâmî edebiyat , Kenan Cayır ,Istanbul Bılgı Unıverstesı Yayınları,2008

4. Türkiye'de Islamcilik Dusuncesi ,Ismaıl Kara,Dergah Yayınları,2006

5. Demokrasi sürecinde Türkiye'de İslamcılık

6. Türkiye’de İslamcılığın Kökleri ,Hamza Turkmen,Ekın Yayınları,2004

7. Türkiye'de islamcılık düşüncesı, Dr. Abdullah Manaz ,Pınar Yayınları ,1997

8. Islâmcılığın Türkiye Seyri ,Elisabeth Özdalga, Iletısım Yayınları, 2007

9. Türkiye'de İslâmî oluşumlar ve siyaset , Hulusı Senturk,Cera Yayınları, 2011

10. Türkiye Siyaseti, İslâmcılık, Arap Baharı , Yüksel Taşkın, Iletısım yayınmları, 2013

Kahraman Uludag Emre Enver OCAL

OGRENCI DANIŞMAN

......

...................,,,,,,,,,,,,,.........................

Topkapı Üniversitesi

Tarih Lisansüstü

Tez Önerisinin Makalesinin Hazırlanma Ödevi

Tezin Adı: 1960 SONRASI GELİŞEN İSLAMCILIK AKIMLARININ

TÜRKİYE’ NİN SİYASİ VE TOPLUMSAL YAPISI ÜZERİNDE ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ

HAZIRLAYAN : KAHRAMAN ULUDAĞ

HAZIRLATAN : ÖĞR. ÜYESİ ZEYNEP BANU DALAMAN

Önsöz Türkiye tarihi incelendiğinde, özellikle ikinci meşrutiyetten itibaren fikir akımları açısından oldukça zengin dönemleri yaşamış olduğumuz görülür..Bu fikir akımlarının hem iniş ve çıkışlarını görmek hem de daha iyi anlamak için Türkiye tarihini dönemlere ayırmak gereklidir.Türkiye tarihinin son yüz elli yıllık periyodunu tasnif ederken araştırmacı Yüksel Taşkın şu ifadeleri kullanır: ’’Modern Türkiye tarihi iki büyük paradigmatik dönemle ayrılır: Tanzimat ile Cumhuriyet …Cumhuriyet Dönemi ise tek partili ve çok partili dönem olmak üzere ikiye ayrılır.’’(1) Tanzimat’tan itibaren yenilikçiler ve gelenekçiler arasında başlamış olan mücadele, ikinci meşrutiyetten sonra Türkçülük, Batıcılık ve İslamcılık olmak üzere üç akıma dönüşür.İslamcılık akımı ikinci meşrutiyet sonrasında Osmanlıcılık fikrinin ortadan kalkmasına müteakip ortaya çıkmıştır. Dönemin aydınları, İslamcılığı Celalettin Afgani’ nin başlattığını ifade ederken ,Mümtazer Türköne , ‘’Siyasi İdeoloji olarak İslamcılığın Doğuşu’’isimli çalışmasında İslamcılığın Afgani tarafından değil, Namık Kemal ve Ali Suavi tarafından başlatıldığını savunur.(2)’’ Türkiye’ de İslamcılık ve Özeleştiri’’ isimli kitabında Hamza Türkmen ise şunları yazar.’’( Osmanlı aydınları) Afgani’yi hem İslamcı ilan etmişler hem de milli kökenli olmadığı için ilk İslamcı rütbesini taşımaması amacıyla ilginç spekülasyonlar yapmışlardır.Bu kişilere göre Osmanlının ilk İslamcısı Afgani değil Yeni Osmanlılardır.’’ (3) İslamcılığın ikinci meşrutiyetten günümüze araştırılması, çok teferrüatlı bir çalışma olacağından bu tez önerisi makalesinin, 1960 askeri darbesinin İslamcı hareketler üzerindeki etkisini araştırmak ve bunların günümüze yansımalarının kısaca açıklanması ile sınırlı tutulmuştur.1960 askeri darbesi Türkiye’de sadece demokrasinin rafa kaldırıldığı bir yönetim şeklini getirmekle kalmamış hem de (özellikle 1961 anayasasının getirdiği imkanların da etkisi ile) alternatif söylemlerin üretildiği dernek ve yayın organlarının çoğaldığı ve düşünce akımlarının çeşitlendiği yeni bir dönemi başlatmıştır.

………………………………………………………………………………………

1. Yüksel TAŞKIN ,1960 ‘dan Günümüze Türkiye Tarihi, 2014, s.7

2.Mümtezar Türköne, Siyasi İdeoloji olarak İslamcılığın Doğuşu, Ankara Üniversitesi Yayınları ,1990,.s.243

3. Hamza Türkmen , Türkiyede İslamcılık ve Özeleştiri Ekin Yayınları,2014 ,17

Bu düşünce akımları içinde hiç kuşku yok ki İslamcılık da bulunuyordu. Bu tez önerisi makalesinde, 1960 sonrası İslamcılık hareketlerini en iyi açıklayan eserleri mihenk noktası olarak tayin ettikten sonra pek çok çalışmayı inceleyerek konuyu genel hatlarıyla aydınlatmayı amaçladım. Bunun günümüz Türkiye’sinin siyasi ve toplumsal yapısının daha iyi anlaşılması doğrultusunda atılmış bir adım olduğu muhakkaktır.

2. İçindekiler

1 .Kapak……………………………………………………………….…….………1

2. Önsöz ……………………………………….…………………………..……..…2-3

3 .İçindekiler ……………….……………………….……………..…….….………4

4. Özet…….……………………………………………………….………………..5.

5.1960 askeri darbesi öncesi İslamcı hareketler………………………..………6-11

6.. 1960 askeri darbesi sonrası İslamcı hareketler….……….………….…..….11 -23

7 . Günümüzdeki toplumsal ve siyasal yapıya olan etkileri………….…………23-27

8. Sonuç…………………..………………………………..……..……………..27-28

9. Kaynakça…………… ………………………….………………….………..28-29

4. Özet

Türkiye’deki İslamcılık akımları üzerine yaptığı detaylı çalışmaları ile tanınan ve ‘’ Türkiye’ de İslamcılık Düşüncesi’’ isimli kapsamlı eseri yazmış olan İsmail Kara , kitabın giriş bölümünde İslamcılığı şöyle tanımlıyor. ‘’ İslam dinini bir bütün olarak ‘yeniden’ hayata hakim kılmak ve akılcı bir medotla Müslümanları, İslam dünyasını batı sömürüsünden zalim ve müstebit yöneticilerden esaretten ,taklitten, hurafelerden ….kurtarmak, medenileştirmek, birleştirmek ve kalkındırmak uğruna yapılan aktivist ,modernist ve eklektik yönleri baskın siyasi , ilmi ve fikri çalışmaların, arayışların , teklif ve çözümlerin bütününü ihtiva eden bir hareket tir.‘(1) Tezimizin kapsamı olan 1960 askeri darbesinden sonra İslami akımların yaşadığı değişim dönüşüm ve süreçleri incelerken seçilen yöntem , konusunda en hakim yazarların kitaplarından ve dönemin gazete ,dergi, afişlerinden ve resmi evraklarından yararlanmaktı.Bu çalışmada ulaşabildiğim kaynakları, okurken konusuna daha vakıf olanları ve verdiği bilgileri daha kanıtlanabilir delillerle sunan yazarları öncelikle tercih ederek , onların verdiği bilgileri kendi anlayışım çerçevesinde sentezleyerek objektif bir yaklaşımla eserimde kullandım. Önemli olduğunu düşündüğüm yönleri öne çıkartarak vurguladım, önemsiz olduğunu düşündüğüm bazı bilgilere yer vermekten kaçındım. Bu çalışmamda hem İslamcılık kavramının karşılığı olan hareket ve durumların mahiyetini, hem de zaman içinde geçirdikleri değişimi dönüşümü anlattım. Bu çalışma üç bölümden oluşur. Birinci bölüm, 1960’a kadar İslamcı hareketler ,ikinci bölüm 1960 sonrası yaşananlar ve üçüncü bölümde ise günümüze kadar olan yansımaları ele alınmıştır.Bu son bölüm içinde şahsi değerlendirmelerimi yaparak ortaya attım sorunu ve çözümünü göstererek yazımı tamamladım.

………………………………………………………………………………………….

1. İsmail Kara ,Türkiye’ de İslamcılık Düşüncesi, İstanbul, 1986, 15

5.1960 Askeri Darbesi Öncesi İslamcı Hareketler

A) Meşrutiyetten 1950 ‘li yıllara kadar olan süreç

İslam Ansiklopedisinin İslamcılık maddesinde Azmi Özcan tarafından İslamcılığın ortaya çıkışı şu şekilde açıklanmıştır :’ II. Meşrutiyet. (1871-1876 ) yılları, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasî çalkantılar ve milletlerarası sıkıntılara rağmen fikir hürriyeti atmosferinin daha önce görülmediği ölçüde genişlemeye başladığı bir dönemdir.Dönemin genel şartları ve 1870’li yıllarda yaşanan gelişmelerin zorlamasıyla toplumsal alanda dine, milletlerarası alanda da hilâfete daha çok vurgu yapılmaya başlandı. Dolayısıyla II. Abdülhamid döneminde İslâmcılık ideolojik bir fikir hareketi şeklinde gelişimini devam ettirememekle birlikte en azından içte ve mevcut şartlarda, öncelikle Osmanlı Devleti’nin bekasını temin etmede fonksiyon ifa edecek bir unsur olarak değerlendirilmek istenmiştir.’’

Cumhuriyetin ilk yıllarında yaşanan hilafet yanlısı ayaklanmaların neticesinde yürürlüğe giren yasaklamalar ve 30 Kasım 1925 yılında çıkartılan yasa ile tekke ve zaviyelerin kapatılması sonuncunda dini hayatta önemli rolü olan derviş ve mollaların pasifize edildiği bir süreç yaşandı.O yıllardan itibaren başlatılan hukuki takibat neticesinde dini grup ve teşekküllerin bir kısmının tamamıyla yok olduğu bir kısmının da gizli, gizli faaliyetlerine devam ettirmiş olduğu, o dönemleri yaşamış pek çok kişinin anlatılarından anlaşılmaktadır(1) .Dini eğitimin çoğunlukla gizli saklı yerlerde yapıldığı bu dönemde dini grup ve tarikatların ne derece varlığını muhafaza ettirmiş olduğunu tespit etmek oldukça güçtür.

………………………………………………………………………………………………….

1.. Dursun Öztaştan İle yapılan röportaj,Kağıthane,15.05.2022

B) 1950 Sonrası İslamcı Hareketlilik

Demokrat Parti’nin iktidara gelişi sonrasında meydana gelen demokratikleşme ortamında İslamcı hareketlerin kendilerini daha rahat ifade edebildikleri platformlar aracılığıyla tedricen görünürlük kazandıkları söylenebilir. Demokrat partinin İslamcı hareketin neresinde konumlandığı ve ilgili politikaların neler olduğu hakkındaki görüşler farklıdır. CHP ve Kemalistler bu dönemi, laiklik ve devrimlerin zayıflatıldığı ve oy kaygısıyla DP’nin İslamcılara taviz verdiği dönem olarak görmektedirler. 1950’den sonra Türkiye’de İslamcı hareket , yurt dışında gelişen olayların etkisiyle yükselmeye başlamıştır. Ali Bulaç’a göre bu yükseliş, dört farklı etkene dayanıyordu, bunlardan birincisi Pakistan’da 1947 ‘de ilk defa bir İslam Cumhuriyetinin kurulması, ikincisi Mısır’da bulunan İhvanı Müslimin hareketinin siyasallaşması , üçüncüsü Türkiye’de dini eğitimin önünün açılması ve dördüncüsü ise o yıllardan itibaren köylerden şehirlere olan yoğun göçtü. Adnan Menderes başvekil olduktan sonra tıpkı Terakkiperver Halk Fırkasının kuruluş beyannamesinde olduğu gibi inançlara saygılı bir yönetimi prensip olarak benimsemiş fakat bunu potansiyel seçmenlerini tatmin edecek sınırlılıkta yapmaya özen göstermiştir.Demokrat parti içinde her ne kadar dindar yönleri ağır basan siyasetçiler bulunmuş olsalar da bunlar karar verici mevkide bulanan başvekil ve kabine üyerini pek fazla etkileyememişlerdir.Bu siyasetçilerin sınırlı da olsa etkileri eğitim kültür politikalarında görülmüş, mesela imam hatip okullarının açılması yada ilahiyat fakültelerinin açılmalarına önayak olmuşlardır.Nurculuk ve Süleymancılık gibi dini daha ziyade ibadet odaklı yaşayan grupların demokrat parti ile ilişkisi sanılanın aksine zayıftı ve birbirlerini kötünün iyisi olarak nitelemelerinden ibaretti.Demokrat parti bu türlü dini cemaatlere göre kötünün iyisi olduğu için tercihe şayandı fakat asla övgüler düzülecek bir özellik taşımıyordu, Demokrat parti ise Ticaniler gibi daha aşırı gruplara göre bu tür geleneksel yapıları daha zararsız ve daha tolere edilebilir görüyordu.Tek partili yıllardan itibaren yok edilmiş gibi görünen tarikatler gizli saklı mekanlarda ve özellikle de kırsal bölgelerde faaliyetlerini devam ettirmişti.Kent merkezlerinde ise dönemin şartlarına uygun olarak söylemler yumuşatılmıştı.Bilhassa tepki çekebileceği düşünülen siyasi mesajlar verilmekten imtina ediliyor ve daha ziyade kültürel yönü öne çıkartacak tarzda yüzeysel ifadeler tercih ediliyordu.12 Nisan 1950 tarihinde düzenlenen Fevzi Çakmak Paşa’nın

cenaze töreni esnasında törenin bir çeşit İslamcı gösteriye dönüşmüş olması baskılanmış bir tepkinin ortaya çıkması olarak yorumlanabilir. Başka bir ifadeyle bu , yasaklar sebebiyle gizlenmekte olan potansiyelin ilk kez görünür hale geldiği bir gösteriydi.

Demokrat Partinin Türkçe olarak okunan ezanı Arapça aslına çevirmesi dindar ve İslamcı çevrelerin onu desteklemesi için daima yeterli bir sebep teşkil etmişti.İslamcı çevrelerin elbette daha fazla talepleri vardı fakat bunları gündeme getirmiyorlardı çünkü Demokrat Partinin yerine getiremeyeceği daha büyük icraatleri istemekle onu sıkıntıya sokmuş olacaklarının farkındaydılar.Dindar kesimler asla kendilerine mensup gibi hissetmedikleri fakat kendilerine yakın hissettikleri Demokrat Partiyi desteklemekte hiç tereddüt etmediler.Bu konuda kanaat önderlerinin yönlendirmeleri mevcuttu.Örneğin Said Nursi kendisine niçin demokrat partiyi muhafaza ettiklerini soran bir müridine verdiği cevapta ’’Eğer Demokrat Parti düşerse , ya Halk partisi yada Millet Partisi gelecek (ve) Halk Partisi iktidara gelecek olursa, Komünizm kuvveti aynı partinin (ismi )altında bu vatana hakim olacaktır.’’(1) diyerek Demokrat Partinin kendisinden daha zararlı olarak gördüğü Komünizm’e karşı bir kalkan olarak gördüğünü ve bu sebeple desteklenmesi gerektiğini ifade ediyordu.Demokrat Parti tarafından dini eğitim kurumları için atılan adımlar ve ezanın Arapçaya çevrilmesi daha öncede değinildiği gibi bu destek için yeterli bir sebepti.Bu destek ufak tefek tartışmaları hariç tutarsak 27 Mayıs askeri darbesi akabinde Demokrat Partinin kapatılmasına kadar devam etmişti.Fevzi Çakmak tarafından kurulan ve dini söylemleri nedeniyle dindar kesim üzerinde daha fazla ilgi uyandırmış olan Millet Partisi dahi Demokrat Partinin alternatifi olmayı başaramamış sadece bir milletvekili çıkarabilmişti.Dindar seçmen böylece oyların bölünüp Chp’nin tekrar iktidara gelmesinden korktukları için büyük çoğunlukla Millet Partisini değil Demokrat Partisini desteklemeye devam etmişlerdi.Fevzi Çakmak Paşanın cenaze töreni esnasında yaşanan olaylar ,daha sonraki seçim propagandalarını hazırlarken Demokrat Partinin dini içerikli söylemler kullanmasına yol açmıştır.Sonuçta Millet Partisi daha dindar söylemler kullanmasına rağmen dindar kesimin oyunu almayı başaramamış fakat Demokrat Partiyi daha İslami bir söylem geliştirmeye bir bakıma mecbur etmişlerdi.

………………………………………………………………………………………..

1. https://sorularlarisale.com/risale-i-nur-kulliyati/emirdag-lahikasi-ii/128/128

Dönemin İslamcı dergilerinden Sebülülreşatta İslamcı kesimin Demokrat Partiye neden destek verdiği şu cümlelerle anlatılıyordu’’ Halk ne yapacağını , nereye dokunacağını bilemiyor.Denize düşmüş bir adam gibi çırpınıyor,Halk Partisi denilen zulüm idaresinin tekrar hortlamaması için Demokratlara sarılıyor’’(1)Yine o dönemde yayın yapan Fetih gazetesinde ise Demokrat Parti iktidara geldikten sonra şöyle bir değerlendirme yazısı yayınlanıyordu.’’ 1950’de milletçe yıkılması gereken düşmanı karşımızda dimdik görüyorduk. Dostumuz ortada görünmüyordu ama düşmanımız apaçık meydandaydı. Demokrat Partiyi bir manivela olarak kullandık.Ve çok şükür en azılı düşmanımızı bir lahzada yere serilmiş gördük’’ Kısaca söylemek gerekirse İslamcı kesim CHP aleyhinde olduğu için DP iktidarını desteklemişlerdir.

C) CEMAATLERİN ORTAYA ÇIKIŞI

Çok partili siyasi hayata geçildikten sonra yavaş ,yavaş görünürlük kazanan cemaatler , onların nasıl bir oy potansiyeli taşıdığını gören siyasi partilerin kısa sürede ilgisini çekmeyi başarmışlardı.Bu dönemle beraber daha net ifadeler kullanılmaya ve cemaatlerle sağ partiler arasında adı konulmamış bir birliktelik zuhur etmeye başlamıştı.Komünizm tehlikesi karşısında Amerika’nın bütün bu coğrafyada ( Ortadoğu) dinleri bir kalkan gibi kullanmak istemesiyle ve Demokrat Partinin de Komünizmle mücadele derneklerini açtırması ile bu süreç daha da belirginleşti. Adnan Menderesin bizzat ziyaret ettiği Said Nursi’ye bağlı olan hareket burada müstesna bir yere sahiptir.Nurculara göre din siyasete hizmet eden bir rolde olamamalıdır fakat siyaset dinin hizmetinde olmalıdır.Nurcular toplumun İslamcı bir iktidar tarafından zorla dindarlaştırılacağı bir sistemi kabul etmez , onlara göre toplum kendiliğinden dindarlaşmalıdır.O dönemde köylerden şehirlere özelliklede İstanbul’un kenar mahallelerine yoğun bir göç olduğu ve bu göç ile gelen insanların büyük bir kısmının batılı değerlere sahip kesimler tarafından dışlanması hatta horlanması sebebiyle Nurcular kenar mahallelerde dershaneler ve ders halkaları açarak hızla örgütlendiler.

………………………………………………………………………………………

1.Sebürürreşat, cild 6, sayı 134, Eylül 1952, s. 140

Bazı araştırmacılara göre Kemalist reformlar getirdiği yaygın eğitim imkanı sayesinde metin üzerinden okuma prensibine dayanan Nurculuğun gelişmesini kolaylaştırmıştır.Bu tür cemaatlerin bir yönü köyden şehre göç eden insanın dini kimliğini muhafaza etmesi , diğer yönü ise ekonomik ilişkilerle dayanışma içinde olacağı bir topluluğu kendisine kazandırıyor olmasıydı.Nurculuğun Said Nursiden sonra onun talebeleri arasındaki görüş ayrılıkları yüzünden pek çok kola ayrıldığı ve birbirinden bağımsız pek çok cemaatin zuhur ettiği bilinen bir gerçektir.Bunlardan en bilineni Hüsrev Altınbaşak tarafından organize edilen ‘’Yazıcılar’’ grubu ve üniversite mezunu birtakım Nurcu gençlerin başlattığı ‘’Yeni Asyacılar’’ grubudur.Nurculuk gibi diğer cemaatlerde imkan buldukları ölçüde sisteme adapte olmaya çalışıyorlardı.Çünkü bütün tarikat ve cemaatler geçmişten beri yönetimle iyi anlaşarak var olma geleneğine sahiplerdi.Çünkü onlar Osmanlılar içinde çok önemli yere sahip olan ve devlete gevşek bağlarla bağlı olan tarikatların devamıydılar. Tarikatlar bu yüzden kapatıldıktan sonra bile mücadele yolunu tutmamışlar aksine olarak bu durumu onaylamışlardır.Tarikatların idarecilerle iyi geçinme yaklaşımı sayesinde bazen siyasal islama eleman kazandırdıkları bazen de islamcı partilerin de tarikatın yönlendirmesi ile siyaset sahnesine çıktıkları görüldü.Örneğin Milli Görüş hareketi siyaset sahnesine ilk adımlarını atıyorken arkalarında Nakşibendi tarikatının desteğini bulmuştur.Siyasal İslamcılarla tarikatler arasında bir tencere kapak uyumu bulunmuş olsa da daha radikal İslamcı hareketlere göre tarikatler ve cemaatler gerçek islamın anlaşılması önünde en büyük engeldi.Onlara göre cemaatler ,ümmetin uyuması için kurgulanmış yapılardı. Kendileri ise ümmetin uyanması için çalışan gerçek islamı temsil eden yapılardı.

D) İslamcıların Milliyetçi Bir Çizgiye Kaymaları

Cumhuriyetin ilk yıllarında batılılaşma yönünde yapılan reformlar kapsamında tekkelerin yasaklanması ve bu yasağın tatbik şekli İslamcılara hareket imkanı bırakmadığından milliyetçiliği kendi fikirlerine en yakın fraksiyon olarak görüp milliyetçilik şemsiyesinin altına sığınmak zorunda kalmışlardı.Bazı araştırmacılara göre İslamcılıktan Milliyetçiliğe kayışın esas sebebi Türkiye İslamcılarının kavramsal olarak yaşadıkları zorunluluktu. 1950 ve 1960 lı yıllarda ortaya çıkan komünizmle mücadele dayanışması Türkiye İslamcılarının milliyetçi gruplarla yakınlaşmasını ve etkileşmesini daha da kolaylaştırmıştı. İslamcıların Türk milliyetçiliğine kaymasında dönemin entelektüelleri olan Necip Fazıl, Nurettin Topçu, Erol Güngör, Osman Yüksel (Serdengeçti), Sezai Karakoç gibi yazarların yaydıkları

düşüncelerin büyük etkisi olmuştur.Bunlar hem İslamcıların hem de Milliyetçilerin ortak olarak savundukları yada farklı yönlerini ön plana çıkararak sahiplendikleri yazarları ve düşünce adamlarıydı.Bu arada 1924 yılından itibaren hem basında hem eğitim sisteminde irtica adı altında İslamcılığın aleyhine bir kampanya vardı. Bu kapsamda o dönemde basılan tarih ders kitaplarını , oynanan tiyatro oyunlarını , gazetelerde haberlerin verilişi esnasında kullanılan dili örnek verebiliriz. Bunun iki sonuncu oldu. Biri laikliği benimsemiş bir nesli üretiyorken diğeri de reaksiyon vermek isteyen bir kesimi üretmiş olmasıydı .Buda ilerde ortaya çıkacak olan laiklik ve İslamcılık ayırımının başlangıcını oluşturuyordu.

6. 1960 Darbesi Sonrası İslamcı Hareketler

a) 27 Mayıs Sonrası Durum

Türkiye’deki askeri darbelerin tümüne bakacak olursak daima irtica ile mücadele gerekçesini öne sürmekte olduklarını görürüz.27 Mayıs askeri darbesi de bu gerekçeyi kullanmıştı.Demokrat Partinin dini yaşantıda getirdiği kısmi selbestlik darbeyi yapanların gözünde en büyük kusurdu çünkü laik sistemin aşındırılmasıydı.Aytunç Altındal’ a göre Adnan Menderes’i idama götüren asıl sebep milletvekillerine yönelik olarak söylediği ‘siz isterseniz halifeliği dahi geri getire bilirsiniz’ sözü olmuştu. Demokrat Parti Ayfon milletvekili Gazi Subaşı ise ‘’ Türkler bütün harpleri din sayesinde kazanmışlardır.Allah’ın ve Kuranın idaresini bütün olarak kabul etmek gerekir’’ (1) demişti. Bu gibi konuşmalar Demokrat Partisine yöneltilen ‘’dini siyasete alet etmek’’ türünden suçlamalara yol açmış ve bu suçlamalar da darbeci kadrolar tarafından bir gerekçe olarak kullanılmış fakat buna rağmen Yassıaada Mahkemelerinde bu konular gündeme getirilmemişti.Darbe , dindar kesimler üzerinde ezanın tekrar Türkçeye çevrileceği ve camilere sıralar konularak ibadetin oturularak yapılacağı gibi endişelere yol açmıştı.

…………………………………………………………………………………………………..

1.TBMM Tutanak Dergisi,Devre:11,Cilt:11,1957,s.119

Nitekim 14 Temmuzda toplanan Türk Dil Kongresi Diyanet başkanlığına bir yazı yazarak Türkçe namaz kılınmasını ve camilerin içine sıralar konularak ibadetlerin oturularak yapılmasını istemiştir.Milli Birlik Hükümeti de bu teklife olumlu baktıkları halde dindar (İslamcı) çevrelerin tepkisi üzerine bunu yapmaktan vazgeçmişlerdir.Milli Birlik Hükümeti başlangıçta İslamcı kesimleri mücadele edilmesi gereken bir kuvvet olarak görseler de daha sonra onları kullanabileceklerini ve dönüştürebileceklerini keşfetmişlerdi.Plansız olarak darbenin başına geçirilmiş olan Cemal Gürsel dine karşı olmadıklarını söyleyerek dindar kesimlerin olası tepkilerini yumuşatmayı hedefliyorken diğer taraftan ‘milli din’ oluşturma projesi de alttan alta hazırlanmaya devam ediliyordu.Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı seçildikten sonra basına verdiği demeçlerde ve ziyaret ettiği yerlerde yaptığı konuşmalarda bu konuya yer vermiştir. O ,yapılan askeri müdahalenin Demokrat Partinin dinin yaşanması ile ilgili yaptığı uygulamalar sebebiyle olmadığını ,yolsuzluk ve başka suçlar sebebiyle olduğu vurgulamıştır.

b) İslamcıların Darbeye Karşı Yaklaşımı

27 Mayıs Askeri Darbesini takip eden günlerde Demokrat Partililerin yurt genelinde takip edilmesi ve tutuklanması mal varlığıklarına el konulması ve yapılan sert uygulamalar bu partiye oy vermiş geniş halk kitlelerinde şaşkınlığa ve dehşete yola açmıştı. Özellikle İslamcılar yaşanan gelişmeleri endişe ile takip etmiş ve dini yaşayışın olumsuz etkileneceği bir uygulamanın ortaya çıkmasına karşın tedirgin olmuşlar ve daima refleks geliştirmişlerdi. Bu durum araştırmacı yazar Doğan Duman tarafından şöyle anlatılır’’ 27 Mayıs hareketi , İslamcıların adeta öksüz kalan bir çocuğun kimsesiz ve tedirgin psikolojisine girmelerine yol açmıştır’’ Ahmet Ertürk ise ‘’ Türkiye ‘de İslami Hareketin Gelişim Süreci ‘’ isimli eserinde mazarayı şöyle tarif eder ’’İslamcılar kanatları altında kendilerini rahat ve huzurlu hissettikleri Demokrat Partiyi kaybettikleri için kimsesizdi ve aynı rahatlığı sağlayabilecek yeni bir yer bulamama endişesinden dolayı da tedirgindi’’Darbeden sonra hemen hemen bütün basın yayın organları darbecilere övgüler içeren yayınlar yaparken dindar –İslamcı çizgideki dergiler uzun bir süre sessizliğe bürünmüş.Şüphesiz ki bu sessizlik aynı zamanda bir çeşit protestoydu ve tepki gösterilmekten çekindikleri için suskun kalmakla yetinmişlerdi. Ezanın yeniden tekrar Türkçeye okunacağı , camilere sıralar konulacağı ile ilgili bir takım söylentiler vardı.Bu türlü iddialar yeni yönetime karşı büyük bir belirsizlik ve korku oluşturuyordu. Bunun üzerine Milli Birlik Komitesi 25 Temmuz 1960 tarihinde bir

bildiri yayınladı. Bildiride şu ifadelere yer verildi: ‘’ Vicdan hürriyetinin hazinesi olan dinimizin , irticai ve siyasi cereyanlara alet edilmeden , saf ve lekesiz kalması Milli Birlik Komitesinin en büyük emelidir. ( Bu bildiride yer verilen ‘’dinimiz’’ ifadesi ilginçtir. Devletin bir dinin olamayacağı, bunun laiklik prensiyle açıklanamayacağı bilindiği halde bu bildiride ‘’ dinimiz’ ifadesine yer verilmiş olmasını o günlerde içinde bulunulan, dine karşı olmadığını ispat etme çabası içinde anlamak gerekir.).Bu bildiri ile darbeci Hükümetin kendisi aleyhinde yaygınlaşan dine karşı icraatler yapılacağı söylentilerini gidermek ve dini çevrelerden gelebilecek eleştiri ve muhalefeti daha başlamadan sona erdirmek ve bununda ötesinde onların desteğini almak istedikleri anlaşılmaktadır. Hükümet bu beyanatı verdikten sonra İslami dergilerin darbecilere olan menfi bakışı değişti .Muhtemelen darbeci yönetimle iyi ilişkiler kurabileceklerine ikna oldular ve o günden itibaren onları onaylayan yazılar yayınlamaya başladılar.Bu İslami dergilerden biri de Sebilülreşat dergisiydi. Bu dergi, yeni duruma adapte olmak anlamına gelecek şeklide darbeyi haklı gösterecek tarzda yazılar yayınlamaya başladı. Sebilülreşat .310. sayısında yayınlanan ‘’İlahi Kanunlar Şaşmıyor’’ isimli makale de parti liderlerinin kavgalı oldukları durumlarda partiler üstü bir kuvvetin müdahale hakkı olacağı iddia ediliyordu. Yazar Eşref Edib’e göre bu ilahi bir cezaydı.Bir başka yazıda ise şu ifadelerle yeni yönetim alkışlanmaktaydı.’’Devlet reisi Cemal Paşa, Milli Müdafaa Vekiline (Milli Savunma Bakanı) 3 Mayıs tarihli mektubunda ‘bütün fenalıkların reisi cumhur Celal Bayar’dan geldiği hakkında memlekette umumi kanaat vardır’ diyordu.Çok doğru ,çok güzel teşhis etmiştir.’(1) Böylece İslamcı basın diye bildiğimiz Sebilülreşat dergisi, geçmişte Demokrat Partinin dindarlar lehine yaptığı icraatları unutarak ve bütün kötülüklerin kaynağı olarak Celal Bayar’ı işaret ediyor ve daha önceleri dine karşı yapıldıkların idaa ettikleri bütün icraatlardan dolayı Celal Bayar’ı mesul tutuyorlardı. Dikkat çekici olan husus askeri darbeyi masum gösteremeye çalışmışlardı.. Bir başka yazıda ise bu anlama gelecek şu cümleler kullanılıyordu’’ Bugün vücuda gelen inkılabın (askeri darbeyi kastediyor ) bir rejim ıslahı olduğunu kabul ederek halkımız bundan ciddi surette memnun olmalıdır.’(2)’Bu yayınlar İslamcıları darbeye karşı tepkisizleştiriyordu.

…………………………………………………………………………………………..

1) Sebilürreşad Dergisi, 310.sayfa 148

2.) Sebilürreşad Dergisi ,311,sayfa 163

C ) İslamcı Aydınların Üniversiteden Atılması

27 Mayıs Cuntası askeriye içinde, yargı içinde kendi düşüncelerine yakın olmayan kadroları tasfiye ettiği gibi bunun bir benzerini üniversitelerde de yaptı.114 sayılı yasa ile ‘’reform düşmanı’’ olmak gibi sübjektif değerlendirmeler neticesinde siyasi bakımdan demokrat partiye yakın isimler seçilerek 147 öğretim üyesi görevinden uzaklaştırıldılar. Bunlar içinde Fuat Sezgin gibi islamcı yönü ile tanınan isimler de vardı. Bunun üzerine dönemin islamcı dernekleri’ başata MTTB olmak üzere bu olaya tepki vermişlerdi.İzlayan günlerde tasfiye kararlarını protesto etmek için istifalar başladı. İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörü Fikret Narterve İstanbul Üniversitesi Rektörü Sami Onar ,Ortadoğu Üniversitesi Rektörü Turhan Fevzioğlu, Anadolu Üniversitesi Rektörü Suat Kemal Yetkin ve daha pek çok akademik personel bu tasfiyeleri protesto etmek amacıyla peş peşe istifa etmeye başladılar.İstifa edenlerden biri olan İstanbul Üniversitesi Rektörü Sami Onar, darbeyi yapan kadro ile sürekli iletişim halinde olduğu halde ve darbeyi açıkça desteklediği halde tasfiye edilecek kişiler, kendisine haber verilmeden seçildiği için bu kararı protesto ettiğini söylemişti. O diğer öğretim üyelerine böyle bir kararı kendisinin hilafına alındığını söylemişti. Sami Onar’ a göre 27 Mayıs darbesinden sonra ‘’Üniversiteler çökmüştür’’. Öğrenci dernekleri de bu karara, itiraz ederek derslere girmemişler , üniversite sıralarına darbecileri protesto ettiklerini yazmışlardı..Protesto edenlerin içinde Milli Türk Talebe Birliği ikinci başkanı durumunda olan Hamdi Başer de vardı. O yaptığı açıklamada ‘’Her ne olursa olsun, kutsal ilim hürriyetine ve üniversite muhtariyetine müdahale edilmemelidir.'’ ifadelerini kullanmıştı..Bütün bu kuvvetli tepkiler üzerine Milli Birlik Komitesi geri adım atmak zorunda kalmış. Cemal Gürsel 1 Kasım 1960 tarihinde 114 sayılı kanuna bir ek yapılmak suretiyle tasfiye edilenlerin durumlarının Üniversite Konseyine bırakılacağını haber vermişti. Bu açıklama üzerine görevden alınanların göreve iade edileceği düşünülmüş ve bu düşünce ile istifa edenlerin geri dönemeye başlamışlardı. Fakat görevden alınanların hiç biri göreve geri dönemedi(1).Bu kişilerden biri olan Fuat Sezgin Avrupa’ya gitmek zorunda kalmış ve orada çok zorluklar yaşadıktan sonra kariyerine Almanya’da Goethe Üniversitesinde devam edebilmişti.

………………………………………………………………………………………………

1) https://www.dunyabulteni.net/tarihten-olaylar/147likler-neden-universiteden-atildi-h134407.htm

D) 1961 Anayasasının Getirdikleri

1961 Anayasası bir taraftan özgürlükler getirirken diğer taraftan da merkezi bürokrasiyi ve askeriyeyi güçlendirmiştir. O zamana kadar yasama yetkisini kullanan meclis artık bu yetkiyi yeni ihdas edilen Milli Güvenlik Kurulu ve Anayasa Mahkemesi gibi kurumlarla paylaşmak zorundaydı. Askeri ve sivil bürokrasi ,siyasal iktidar karşısında güçlendirilirken aynı zamanda Genel kurmay Başkanlığı makamı da adeta müstakil bir kuvvet haline dönüştürülmüştür.Bunun yanında 1961 Anayasasının bir başka özelliği özgürlükçü olmasıydı.Aslında buradaki niyet siyasi partilerin toplumsal yaşam üzerindeki etkinliğini azaltmaktı. Fakat yine de dernekleşme ve basın yayın alanlarında özgürlükler getirmiş olması çok önemli ve çok değerliydi. Zira bu özgürlüklerden yararlanan İslamcı düşünceye sahip aydınlar dergiler çıkarmaya ve düşüncelerini yaymaya başlamışlar ve bir süre sonrada bir kamuoyu oluşturmayı başarmışlardır. Diğer taraftan İslamcı aydınlar o sırada çok hareketli olan bazı İslam ülkelerine ait kitapları çeviriyorlar ve dindar çevreleri ümmet coğrafyasından yazarlarla tanıştırarak adeta ufuklarını açıyorlardı.Özellikle bu dönemde yayınlanmaya başlanan Hilal Dergisi İslamcı çevreleri çok etkilemiş ve Mısırlı Sosyolog ve yazar Seyyid Kutub’ un bazı yazıları bu dergide tercüme edilerek yayınlanmaya başlanmıştı.29 Ağustos 1966 da Seyyid Kutub’un idam edilmesi haberi Hilal Dergisi tarafından okuyucularına büyük bir üzüntü ile duyurulur. Seyyid Kutup ‘un en önemli eseri olan ‘Yoldaki İşaretler ‘ isimli kitabı tamda bu dönemde Abdulkadir Şener tarafından Türkçeye çevrilmiş ve basılmıştı. Fakat iki ay sonra kitap toplatılmış ve yazarı 163 . üncü maddeden yargılanmış ve içeri atılmıştır. İki yıl sonra Salih Uçan tarafından yeniden tercüme edilmiş ve basılmıştır.

E) Seyyid Kutup’un İslamcılık Üzerindeki Etkisi

1906 doğumlu Seyyid Kutup hem doğuyu hem de batıyı iyi tanıyan çok yönlü bir entelektüel ve aksiyon adamıydı. Yazdıkları ile sadece Türkiye’yi değil bütün İslam ülkelerini derinden etkileyen düşünceler ortaya koymuştur.Yazdığı eserler ve yargılamaları esnasında yaptığı savunmalar hikaye ve tiyatro eserlerine konu olmuş , Türkiye’ de bu hikayeler ve tiyatrolar bir neslin üzerinde izler bırakmıştır.Seyyid Kutup her biri farklı alanlarda olmak üzere toplam on dokuz kitap yazmış, yazdıklarının hepsi Türkçeye çevrilmiştir.Onun kitapları

Türkçe haricinde de pek çok dile çevrilmiş ve özellikle’’ Yoldaki İşaretler’’ isimli kitabı çok ilgi görmüş ve çok tartışılmıştır.

E) Yoldaki İşaretler

‘’Yoldaki İşaretler ‘’ isimli kitabın önemi ,getirmiş olduğu önerilerin bütün müslümanları kapsayacak ölçüde geniş olmasıydı. 1960’ lı yıllarda müslüman nüfuslu ülkelerin her biri kendi içinde bulunan İslamcı grupların devleti ve toplumu İslami esaslara göre dönüştürmek şeklinde özetlenebilecek dar kapsamlı mücadeleleri ile meşguldu. Bu kitap ise bütün müslümanları ulusal düzeyde düşünmekten çıkıp evrensel düzeyde düşünmeye zorlayan ve bütün müslümanları kapsayacak ölçüden büyük bir mücadelenin başlatılmasını önermesiyle benzerlerinden ayrılıyordu. Bu mücadele, batının insanlığa yeni bir medeniyet sunmakta yetersiz kalacağı ve bu medeniyetin ancak İslam esasına dayanan bir çerçevede olmak kaydı ile müslümanlar tarafından sunulabileceği düşüncesine dayanıyordu.Buna göre , Kapitalizm manevi yönden aç olan Batı toplumlarına bir gelecek inşa edecek prejeksiyondan yoksundu, Sosyalizm ise özünde İslam medeniyetinin bir takım yaklaşımlarının ve özelliklerinin alınarak batılı bakış açısına göre yeniden yorumlanmasından ibaretti.Kitabın önsözünde gelecekte dünyaya nizam verecek yegane unsurun İslam medeniyeti olacağını ve bu yolda ilerleyecek olan nesle yol boyunca işaretler verilmesi gerektiğini ve işte bu sebeple ‘’Yoldaki İşaretler’’ kitabını yazdığını ifade ediyordu..

F) Hilal Dergisi

Yayın hayatına 1958 yılında başlayan Hilal Dergisi İslamcı akımları çok etkilemiş ve sürüklemiş bir yayın organıydı. 367 sayı çıkartarak 1993 yılına kadar yayınlarına devam etmiştir. Bu yayın organı etrafında toplanmış olan yazarlar daha ziyade geleneksel dini anlayışa sahipti.Milliyetçi mukaddesatçı ve geleneksel İslamcı bir persfektiften olaylara bakıyor ve ulusal yada uluslararası gelişen olayları hep bu çerçevede algılıyorlardı. . Dergide çoğunlukla din ile bilimin birbirinin zıttı olmadığı , Müslümanların bilimsel gelişmeleri iyi takip etmeleri gerektiği hatta bunun dini bir zaruret olduğu gibi konular ağırlıklı olarak işlenmiştir. 1960’lardan sonra ise yoğun biçimde anti- komünizm ve milliyetçi maneviyatçı yazılar yayınlanmaya başlandığı görülür. Derginde İslam ülkelerindeki gelişmeler yakından takip edilmiş, İslam ülkelerinde meşhur alimlerin ve

yazarların yazıları zaman zaman tercüme edilerek yayınlanmış, kimi zamanda onları tanıtan yazılar kaleme alınmıştır.Bunlar içinde özellikle Hasan el Benna,Muhammed İkbal, Mevdudi, Seyyid Kutup önem taşıyordu. Geleneksel islami anlayışın haricinde radikal İslam diye tanımlanabilecek yazarların tevhidi uyanış diye isimlendirdikleri bir anlayışla yazdıkları yazılarda dergide yer bulmuş.Bu yönüyle Hilal Dergisi İslami çevreleri dönüştürmüş ve değiştirmiş bir yayın organıdır.Derginin yazar kadrosu içinde İsmail Kazdal, Zekai Konrapa, M. Tanci, H. Basri Çantay ,Salih Özcan , Muhammet Hamidullah gibi isim öne çıkmış kişilerdir

Dergi 37. Sayısından sonra "Hilal Dini, İçtimai Aylık Mecmua" alt başlığını kullanmış, 172. Sayısından sonra bu alt başlık ‘Aylık Siyasi Dergi’’ olarak değiştirilmiştir..Sloganları ise "Daima, Hakkı tutar; doğruyu sever…"şeklinde kalmıştır.Dergi, Türkiye’deki İslamcılık hareketlerinin tümünün oluşumunda çok etkili olmuştur.Burada gerek yazı yayınlayan yazarlar gerekse de tanıtılan yazarlar daha sonra çıkardıkları kitaplarla ve katıldıkları sempozyumlarla yada katıldıkları etkinliklerle toplumda bir uyanışa vesile olmuşlardır.1960 ‘lı yıllardan itibaren gençliğin fikirlerini belirlemede ve motivasyonlarını oluşturmada etkin rol oynamışlardır..Hem yayınladığı yazılarla hem de tanıttığı kitaplarla milliyetçi, maneviyatçı gençliğe bir yön ve istikamet kazandırmıştır.Bu gün dahi yayınlanan İslami Dergiler Hilal Dergisinin devamı olduklarını ve onu örnek aldıklarını ifade etmektedirler.

G) Milli Türk Talebe Birliği

1916 yılında bir grup milliyetçi muhafazakar gencin toplanarak kurmuş olduğu Milli Türk Talebe Birliği zaman içinde pek çok değişim dönüşüm geçirmiş fakat daima çok konuşulmuş bir teşkilattır.Bu teşkilat daima gelişen siyasal –kültürel hareketlerden etkilenmiş ve değişimlerin odağında olmuştur. Bu değişimler sonuncunda yapılan iç mücadelelerle teşkilat kendi yönetimlerini köklü olarak değiştirmiş ve bununla beraber tamamıyla ideolojisini de takviye etmiştir. 1930’lu yıllardan itibaren Atatürkçü ,1960’lı yıllardan itibaren ise milliyetçi ve 1970’lerden sonra ise İslamcı bir karaktere bürünmüştür..Bu dönüşümü yaşarken Necip Fazıl , Nurettin Topçu gibi dönemin önemli fikir adamlarının yaptığı katkılar önemlidir.Bu fikir adamları çeşitli vesilelerle sık , sık ziyarete geliyor ve MTTB konferans salonunda konferanslar veriyorlardı.Birlik İslamcı karakter büründükçe dini eğitim kurumlarına ilgisi arttı,.Artık İlahiyat Fakülteleri, Yüksek İslam Enstitüleri ile İmam Hatip Liseleri’ne özel bir önem atfetmekte ve onların sorunları ile yakından ilgilenilmekteydiler.

F) MTTB’nin İslamcı Dönemi

Hatice Babacanın 1968’de Ankara İlahiyat Fakültesi’nde başörtüsü ile derse katılmak istemesi ve sonrasında yaşanan olaylar üzerine MTTB boykot eylemi düzenleyerek ilk defa İslamcı bir eylem düzenlemiştir.Bu tarihten itibaren MTTB ‘nn İslamcı çizgiye kaydığı görülür. MTTB daha sonra idare heyeti de değişmiş ve İsmail Kahraman gibi İslamcı yönü ağır basan kişilerden olmuştur..MTTB bu süreç boyunca İmam Hatipleri daha yakından taip etmeye ve buradan mezun olanların sorunları ile yakından ilgilenmeye başladılar.Onların istediği üniversiteye girebilmeleri için eylemler düzenleyerek kamuoyu oluşturmaya çalışmışlardır. .MTTB fikirleri Milli Selamet partisinin savunduğu fikirlerle çok yakındı. Ekonominin kalkındırılması için mutlaka milli kaynaklar kullanılmalıydı.Müslüman ülkeler arasında ortak Pazar kurulmalıydı ve ı sağlamak için milli kaynakların kullanılması, Yahudi sermayesinin ülke kaynaklarını sömürmesine engel olunmalıydı.Hem savundukları görüşler ortaktı hem de paylaştıkları değerler ortaktı. İşte bu sebeple Milli Selamet Partisinin gençlik örgütü gibi çalışan Akıncılarla yakınlaştılar. Sonuçta pek çok konuda ortak eylem ve fikir birliği noktası buldular.Gerçektende her iki teşkilat arasındaki fark yüzeyseldi ve işbirliği yapmaları gereken sol ile mücadele gibi konular onları bir araya getirse de yinede farklı düşündükleri bir takım yöntemsel mevzuları vardı.Onları sürekli olarak konuşarak aşamayı denediler. Bazı noktalarda buluştular , bazı noktalarda ters düştüler fakat omuz omuza yürüyebileceklerini ve birlikte çalışabileceklerini gösterdiler. Onların burada başlattığı işbirliği uzun yıllar devam etti.Şüphesiz ki pek çok konuda zaman içinde fikirleri değişti fakat böylelikle hem sisteme adapte oldular hem de hitap ettikleri kitleleri büyüttüler.

H) Akıncılar

1975 yılında Ankara ‘da Rıza Çavuşoğlu’nun başını çektiği bir grup İslamcı öğrenci bir araya gelmek suretiyle Akıncılar derneğini kurmuştu. Amaçları, terör eylemlerinin arttığı ve huzursuzluğun had safhada yaşandığı bir ortamda eğitim öğretimine devam etmek isteyen dindar kesimin öğrencilerini müdafaa etmekti.Daha doğrusu dayanışma içinde hareket etmekti. Çünkü pek çok sebeple dindar görüşlü ailelerin çocukları lisede ve üniversitede baskıya maruz kalıp bunlardan bir kısmı okullarını bırakmak mecburiyetinde kalmıştı.Dernek bu amaçlarını ilan ettikten sonra örgütlenmeye başladı. Fakat her yerde aynı ilgiyi görmüyordu. Özellikle İstanbul’un Fatih semtinde çok hızlı örgütlendi..Sonraki yıllarda Akıncı İşçiler, Akıncı Memurlar, Akıncı Sporcular gibi farklı alanlarda faaliyet gösteren

İslamcılarda dayanışma yapabilmek için dernekler kuruldular fakat bunlar çok fazla aktif olmalılar.Akıncıların 12 Eylül darbesine kadar teşkilatlanmalarına devam etmiş ve Türkiye genelindeki şube sayıları 1200 civarına ulaşmıştır. Akıncıların Milli Selamet Partisine bağlılığı kuramsal düzeydeydi.Milli Selamet Partisinin mitinglerine katılıyor , onların afişlerini asıyorlardı. Fakat kendi başlarına yaptıkları eylemleri de vardı. Çünkü çoğu zaman o günün koşulları içinde gerçekleşen olaylara reaksiyon vermek zorunda kalıyorlardı.İslamcı dergileri okuyor ve onların vasıtasıyla da bütün İslam ülkeleri ile ilgileniyorlardı. Çok fazla irtibatları yoktu fakat Afganistan’daki , Filistin’deki , Eritre ve Moro’ daki İslami mücadeleye ve orada gelişen olaylara karşı duyarlıydılar.Gittikleri her yerde Müslümanları örgütlemeye ve mücadele azmi kazandırmaya çalışıyorlardı. Özellikle İmam Hatip liselerinde, Yüksek İslam Enstitülerinde ve İlahiyat Fakültelerinde çok etkiliydiler ve bu okulların çoğunu kontrolleri altına alabilmişlerdir .Genel başkanı dahil, akıncıların üst düzey yöneticilerinden önemli bir kısmı Nakşi İskenderpaşa cemaatine bağlıydı ve bunun da etkisiyle teşkilatlarda dini atmosfer hakimdi..En büyük hedeflerinden biri Ayasofya’ nın yeniden ibadete açılmasını sağlamaktı. Bunun için eylemler, yürüyüşler tertip etmişlerdi. Necip Fazıl Kısakürek, Arif Nihat Asya gibi şairleri yakından takip ediyorlardı. Mayıs 1977’de “Akıncı” adını verdikleri bir dergi çıkartarak fikirlerini bu yayın organı üzerinden yaymaya çalıştılar. İslamcı gençliği korumak için kimi zaman sokakta kimi zaman da okulda hem devrimcilerle hem de ülkücülerle mücadele ettiler .Ülkücü-Akıncı mücadelesi başlangıçta çok hafif düzeydeydi. Ülkücüler onlara insan hakları, hakça bölüşüm gibi konuları gündeme getirmeleri sebebiyle zaman ,zaman Yeşil Komünistler diye seslenmişlerdir.Tabi ki kasıtlı olarak böyle bir kavganın başlatılması arzu ediliyordu. Bu kavganın sonuncun da , en aktif akıncılardan biri olan Metin Yüksel Fatih Camii avlusunda öldürüldü. Bu olay uzun yıllar yankısını devam ettirmiştir. Bu sebeple her yıl 23 Şubat günü yüzlerce kişi Fatih camisinde onun öldürüldüğü yere yürüyerek bu acı olayı yeniden yaşamakta ve protesto etmektedirler. Daha sonra öğretmen Sedat Yenigün 5 Temmuz 1980’de yine Fatih’te ülkücüler tarafından öldürüldü .Bu olaylar o dönemin şahitlerinin verdiği bilgiye göre Akıncılarla Ülkücüleri birbirine düşürmek için tezgahlanmış komplo olarak görüldü .Fakat Akıncılar bu tuzaklara düşmeyerek hiçbir zaman Ülkücülere silah çekmemişlerdi.(1) ……………………………………………………………………………………………….

1. Muharrem Coşkun Halis Özdemir ropörtajı, belgehaber.com,

Akıncılar Derneği, faaliyetleri sebebiyle 27 Kasım 1979 tarihinde sıkıyönetim mahkemesince kapatılmıştır. Akıncı derneklerinde görev yapan yöneticiler 1991 yılında Ankara’da bir araya gelerek Server Vakfını kurdular. Vakfın kuruluş amacı tamamıyla nostaljik; daha çok kültürel çalışmalar yapmaktı 2009 yılında da İstanbul’da Fatih Akıncılar Derneği kurulmuş ve yerel düzeyde faaliyetler yapmaktadır.(1)

i) Milli Görüş Hareketi

Milli Görüş hareketi 1960’ların sonunda Necmettin Erbakan tarafından başlatıldı. Odalar Birliği’nde başlayan ve Adalet Partisi içinde devam eden süreç Adalet partisi genel başkanı Süleyman Demirel ile yaşadığı sorunlar yüzünden kısa sürede noktalandı. Erbakan Adalet Partisinden ayrılmak ve siyaseti bırakmak zorunda kaldı. Fakat bu zor günlerde ona moral veren ve onu içtenlikle destekleyen Nakşi Şeyhi Mehmet Zahit Kotku ‘nun ilgisi ve teşviki sayesinde kendi partisini kurabildi. Böylece Türkiye ‘de islamı merkeze alarak siyaset yapma geleneğini başlatan ilk siyasi parti kurulmuş olur. Erbakan, çok yönlü bir kişiliğe sahipti.Hem Avrupa’yı hem de Asya’yı tanıyordu.Çünkü bir taraftan eğitiminin önemli bir bölümünü Batı’da yaparak iyi bir makina mühendis olmuş ,diğer taraftan da geleneksel tarikatlarla kurduğu güçlü bağlantılar sayesinde geleneksel dini anlayışı ve onların etkisi altındaki insanları tanımıştı.İşte bu nedenle daima doğu- batı karşılaştırması ve doğunun övgüsünü yapıyordu..Konuşmalarında, bir zamanlar doğunun batı karşısında ileriyken geri düşmüş olması ve yeniden canlanıp öne geçmesi gerektiği düşüncesi ön plana çıkıyordu..Bunun için Türkiye’nin sanayileşmesiyle dışa bağımlılıktan kurtulması öncelikle atılması gereken bir adımdı.O buna ‘’Ağır Sanayi Hamlesi ‘ diyordu..İktidara geldiği dönemlerde daima üzerinde durduğu bir konu olmuştu. Bu açıdan değerlendirildiğinde bir İslamcı’dan ziyade antiemperyalist, sanayileşme yanlısı bir siyasetçi olduğu görülüyordu. Bununla birlikte her konuşmasında dini sözcükler kullanması ve dini meseleler hakkında yapmış olduğu açıklamalar aynı zamanda onun çok küçük yaşlardan beri dini eğitim aldığını ve dindar bir ortamda büyütüldüğünü bize göstermektedir.

…………………………………………………………………………………………………

1.Çağatay Okutan, Milli Türk Talebe Birliği, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004

Erbakan’ın, anlayışına göre sanayi devrimi yapmak daima dini yönden değerli olan bir eylem gibi telakki edildi .Onun siyasi yönden ilerlemek için dini söylemler kullandığını iddia edenler olmuştu , fakat gerçekte Demokrat parti ve Adalet Partisi çizgisindeki siyaset ile Milli Görüş çizgisini ayıran en önemli fark , birincinin oy için dini söylemlerde bulunması , ikincinin ise gerçekten –öyle inandığı için- dini söylemlerde bulunmasıydı. Erbakan’ın düşüncesi manevi ve maddi kalkınmanın birlikte yapılmasıydı. Bunun içindir ki oy getireceği düşüncesiyle söylemlerini hiçbir zaman değiştirmedi ve inandıklarını söylemekten de vazgeçmedi.Onun hareket tarzı aynı dönemde benzer süreçler geçiren Mısır ve Pakistan İslami hareketlerinden farklı olarak sisteme karşı değil aksine sistemin tanıdığı alan dahilinde kalarak sistemi dönüştürmek prensibine dayanıyordu. Partileşirken “şura ve biat” gibi dini içerikli kelimeler gerçek anlamlarıyla değil de bir benzetme anlamı içinde cümlelerde kullanılıyordu.En çok kullanılan ve hemen, hemen bütün toplantılarda seslendirilen parti sloganı “önce ahlak ve maneviyat” ile “manevi kalkınma” olmuştur.

Milli Görüş hareketi , Türkiye’de İslam’ı siyasallaştırarak onların taleplerini merkeze taşımış ve daha sonra ortaya çıkan irili ufaklı ve farklı yelpazedeki İslamcı hareketlerin önünü açmıştır.Ve daha sonra bu siyasi mecrada yetişmiş ve tecrübe kazanmış siyasetçiler Türk siyasetine damga vurmuş ve uzun yıllar devlet yönetiminde bulunmuş dolayısıyla benimsemiş oldukları anlayışı verdikleri kararlarla geniş toplum kesimlerine yansıtmışlardır.

I ) Ercüment Özkan Ve İslam Partisi

1950 sonrasında İslami camiada hareketliliğe sebep olan kişilerden biride Ercüment Özkandı. O eğitimini Mısır El Ezher Üniversitesinde tamamlamış Türkiye’ye döndüğünde hem İslami hareketlerin Mısırdaki tecrübesini Türkiye ‘ye taşımak görevini uhdesine almıştı.Ercüment Özkan’ın faaliyetlerini yakından inceleyen Alev Erkilet, İktibas dergisinde bu konuda şunları yazar’’ Tanımsal düzeyde bir sorundan bahsetmek mümkündür:

• Tanım yaparken İslâmcılık ile İslâm arasına ayrım koyma çabası; İslâm’ı olumlarken, İslâmcılığı bir ideoloji olarak niteleyerek mahkûm etme eğilimi;

Kısaca da olsa bu konuları netleştirmeden, Türkiye İslâmcılığının 1950 sonrasında aldığı biçimlere değinmek eksik bir girişim olacaktır. Bu bağlamda ilk olarak İslâm ile İslâmcılık arasına ayrım koyma eğilimini tartışmakta yarar vardır. (1) Bu ayrımın çok net fark edildiği bir parti Ercüment Özkan’ın kurduğu İslam partisiydi.Çünkü Ercüment Özkan tarafından başlatılan hareket ,,ideolojik olarak İslamcı değildi daha ziyade kültürel olarak İslamcıydı.

İslamcılık düşüncesinin uluslararası bir boyutu daima olmuştur. 1960’ larda Amerika Polonya’da Hıristiyanlığı Türkiye’de ise Müslümanlığı Sovyet yayılması önünde bir kalkan gibi kullanmak için destekledi.Bu süreçte Türkiye’de bulanan dini yapılar güçlendi.Bunlardan bir kısmı geleneksel yapılardı tarikat, cemaat gibi oluşumlardı.Siyasete dolaylı olarak etki ediyorlar , bunun dışında kendilerine çizilen sınırın dışına taşmıyorlardı. İkincisi ise daha radikal yapılardı.Bu ikinci grup diğer müslüman ülkelerdeki İslamcı hareketlerin aslında Türkiye’de filizlenmiş bir dallarıydılar.Ercüment Özkan’ın başlatmış olduğu hareket her iki unsura da dahil edilemez.o üçüncü bir yol izlemiştir.Ercüment Özkan ,Nurettin Topçunun akademik faaliyetleriyle ortaya koyduğu düşünceyi siyasete taşımak teşebbüsünde bulunmuş fakat çok fazla tesir uyandıramamıştır.

j) İslam ülkelerinde Yaşanan Gelişmelerin Etkisi

Gerek Türkiye içinde yaşanan toplumsal gelişmeler gerekse İslam coğrafyasının farklı bölgelerinde meydana gelen hadiseler sonuçları itibarıyla İslamcı akımları etkiliyordu.Bu tür olaylarda Bosna Hersek teki gibi katliam olduğu durumlarda yürüyüşler organize etmek, yardım toplamak gibi vazifeler kendiliğinden doğuyordu.Bu gibi görevler başarıyla yerine getirildikçe İslamcı dernekler ve kuruluşlar daha çok gündeme getirmiş ve adının duyulmasını sağlanmıştı.Çünkü gereken eylemi de onlar organize ediyorlar, devletin kapatamadığı bir boşluğu dolduruyorlardı.Bu da bütün halkın ama özellikle dindar kesimin teveccühüne mazhar olmalarını sağlıyordu.

…………………………………………………………………………………………………

1. Alev Erkilet, İktibas dergisi,İslam Partisi deneyimi,2018

1991’de Azerbaycan Karabağ’da , 1992’de Bosna’ da yapılan katliamlar Türkiye’ de yaşayan bütün müslümanları üzmüş fakat özellikle dindar çevreleri derinden yaralamış ve aynı zamanda harekete geçirmiştir. Yapılan kitlesel gösteriler, başlatılan yardım kampanyaları ve bununla beraber ortaya çıkan edebiyat İslamcı gençliğin motivasyon kaynağı olmuştur. Bunlardan en önemlisi, İslamcı canlanmanın lokomotifi olacak olan İmam Hatip liselilerin etkilenmiş olması ve onların mücadeleye katılmış olmasıdır.

3) İslamcı Hareketlerin Günümüzdeki Toplumsal ve Siyasal Yapıya Etkisi

A) İslamcılık Akımlarının Bugüne Yansımları

2002 yılından itibaren devam etmekte olan Ak Parti iktidarı dönemi boyunca İslamcıların uzun yıllardır biriktirmiş oldukları taleplerin bir kısmının gerçekleştiğine şahit olduk.Bilindiği üzere bugün iktidarda bulunan siyasi parti kurucu ve yöneticilerinin önemli bir kısmı , geçmişte İslamcı hareketle ya tamamen içli dışlı olmuş yada irtibatlı bulunmuş kurumların teşkilatların içlerinden yetişmiş ya da ortak değerleri paylaşmışlardır.Bu yönüyle İslamcı Hareketler içinde edinmiş oldukları tecrübe ve bilgi birikimini siyasete taşımış oldukları iddia edilebilir. Bir başka deyişler İslamcı hareketlerin dergileriyle, dernekleriyle, organizasyon ve eylem biçimleriyle örnek oldukları ve yoğun biçimde etkiledikleri bir gençlik, bugün siyaset arenasında pek çok olaylar değişimler dönüşümler yaşadıktan sonra yetkili mevkilere ve makamlara gelmişlerdir.İslamcıların bir dönem çok fazla ısrarla dillendirdikleri ve uğrunda mücadele ettikleri bazı meselelerden İmam-hatiplerin katsayı sorunu,üniversitelerde ve kamuda başörtüsü sorunu, Ayasofya’nın ibadete açılması meselesi, Taksime cami yapılması meselesi ,dini nikahın resmi nikah sayılması ve bu gibi pek çok sorun İslamcıların arzu ettikleri biçimde çözüldü.Fakat çözülemeyende pek çok sorun bulunuyor.Ak Parti ile MHP arasında Cumhur ittifakının yapılabiliyor olması, 1980lerde koşullarda tüm kışkırtma ve provokasyonlara rağmen birbirlerine düşmeyen ve ‘’kol kırılır yen içinde kalır’’ mantığı ile sorunlarını çözen Akıncı ve Milliyetçi gençlerin sağduyusu sayesinde gerçekleşmiştir, diyebiliriz.

B) Son Söz

Geniş bir alanı kapsayan bu konunun ,25 sayfalık bir tez önerisi makalesi içinde yeterince açıklanamayacağı aşikardır. Fakat buna rağmen konunun önemli yönleri , bu çalışma dahilinde vurgulanmış ve önemi gösterilmiş oldu.Türkiye Tarihinin bir parçası olan İslamcılık akımlarının 1960 askeri darbesinden nasıl etkilendikleri ve bunun sonuçlarının neler olduğu konusunu çok detaylı araştırmış ve derinine vakıf olmuş yazarların kitaplarından alıntılar yaparak günümüz Türkiye’sinin bir yönü aydınlatmış olduk.

Bu çalışmamdan elde edilecek hayırlı netice, bu gibi araştırmaların yakın geçmişe olan ilgiyi arttırarak Türkiye insanının geçmişini daha iyi araştırmasını fakat geçmişi ile barışık insanlar olmasına katkı sağlayacak olmasıdır.

.***************************************************************************

Kaynakça

1 .Yüksel TAŞKIN ,1960 ‘dan Günümüze Türkiye Tarihi, 2014

2. Mümtezar Türköne, Siyasi İdeoloji olarak İslamcılığın Doğuşu, İletişim Yayınları, 1991

3. Hamza Türkmen , Türkiyede İslamcılık ve Özeleştiri, Ekin Yayınları,2014

4. İsmail Kara ,Türkiye’ de İslamcılık Düşüncesi, İstanbul, 1986

5..Dursun Öztaştan İle yapılan röportaj,Kağıthane,15.05.2022

6. .https://sorularlarisale.com/

7. . Sebürürreşat Dergisi, 311 . sayı.

8.. Muharrem Coşkun Halis Özdemir ropörtajı, belgehaber.com.

9. .https://www.dunyabulteni.net/tarihten-olaylar

10.Çağatay Okutan, Milli Türk Talebe Birliği, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004

11. Alev Erkilet, İktibas dergisi,İslam Partisi deneyimi,2018

Edebiyyat İncileri

YÜKSEK LİSANS TEZ KONUSU ÖNERİ FORMU ve Makalesi

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

çalışıp yorulmak ne güzeldir. Eğer bir hedefiniz varsa...